کشتی گیله مردی

گیلان از قدیم، مردان و زنان دلیر و زورمندی داشته که مهارتهای رزمی آنان زبان زد خاص و عام بوده تا جایی که دیاکونوف مؤلف کتاب تاریخ مادکادوسیان، مردم گیل و دیلمان را نیرومند و جسور معرفی می کند و فردوسی شاعر نامی ایران در شاهنامه خود به شجاعت و دلاوری مردم گیلان اشاره نموده که گیل و گیل مردان را در دلیری و جنگ آوری به شیر پله تشبیه کرده است.

به نظر می رسد در گذشته محیط جغرافیایی گیلان که مردمان آن به صید و صیادی ، کشت و زرع ، دامداری و نیز مقابله با حیوانات وحشی در جنگل ها و مناطق کوهستانی مشغول بودند، این فعالیت ها و نیز انجام ورزشهای سنتی مثل کشتی گیله مردی نقش بسزایی در شجاعت و زور آزمایی مردمان گیلان داشته است. کشتی گیله مردی با قدمت بیش از 3000 سال یکی از ورزشهای سنتی استان گیلان بوده که همواره طرفداران بسیاری دارد و در مراسم جشن ها ، اعیاد و پس از برداشت محصول کشاورزی برگزار می گردد

در اغاز پیدایش این کشتی شاید حالت تمرینات تدافعی و تهاجمی در برابر متجاوزان به منطقه را داشته و بمرور زمان بصورت حرکات نمایشی در آمده است ، و بیشتر در مراسمها و جشنها و فراغت از کار انجام میشود و نحوه برگزاری آن به این صورت است که مشتاقان این کشتی دایره وار در محل برگزاری می نشینند، ابتدا کشتی گیران هر محل با پای برهنه و پوشیدن شلوار که به آن لاسپاره می گویند در یک ردیف در صف های منظم وارد میدان می شوند که همراه با نواختن ساز و دهل آیین نیایش را انجام میدهند ، کشتی گیران با توجه به داشتن اعتقادات پس از اقتدا نمودن به حضرت علی (ع)، به سوی قبله مسلمین نیایش کرده و نسبت به آقا امام رضا (ع) عرض ارادت می کنند سپس در چهار جهت میدان   با حالت خضوع و خشوع واحترام به جمعیت تماشاچیان مي چرخند . آنگاه کشتی گیران نیم تنه خود را می پوشند بعد یک یا دو تنگوله از یک دسته نیم تنه های آنان را در اورده و در میدان راه می روند و یک یا دو تنگوله (نوچه ها) از یک دسته دیگر بر خاسته و مبارزه میطلبد بعد از اتمام کار تنگوله ها یک پهلوان بر خاسته و شروع به را رفتن در طول و عرض میدان را میکند و بموازات هم از جلو تا ده قدم راه میروند و بعد به عقب بر می گرددند ،بعد کشتی گیران باهم دست پنجه نرم میکنند، در این مبارزه پشت دست زدن و مشت پراندن از جمله شیوه های تهاجمی است که حریف باید قادر به دفع حملات و ضربات احتمالی باشد، دو کشتی گیر برای استراحت و جداشدن از هم با زدن دو دست به هم، رخصت می گیرند تا استراحت کنند.یک کشتی گیر اگر هر یک از اعضای بدن به استثنای پای حریف را بزمین برساند برنده است کشتی گیر برنده بطرف جلوی تماشاچیان پرش میکند و دوران جمع میکنند .. ضمن اینکه ضربه زدن با مشت بصورت عمودی به سر حریف، انگشت کردن به چشم، ضربه زدن به بیضه و ساق پا و همچنین ناخن کشیدن به بدن حریف جزء خطاهای کشتی گیله مردی محسوب می شود.

در گذشته پهلوانانی چون حسین ملکی، رجبعلی اسکندری، قمر، صفر آزموده، ولیزاده، احمد دهقان، اولا ماسالی، شاه منصوری، خیر اندیش، کشاورز، شاپور معینی، ناصر اعتمادی و .... بسیار مطرح بودند حتی قهرمانانی چون فردین معصومی، معین بشارتی و منوچهر حسینی ابتدا کارشان را با کشتی گیله مری آغاز و بعد به کشتی آزاد روی آوردند تا جایی که در میادین بزرگ جهانی درخشیدند. مسابقات کشتی گیله مردی هرساله در شهرستانهای رشت، ماسال، لاهیجان، آستانه اشرفیه، فومن ، بندر انزلی، رودسر، شفت، رضوانشهر، صومعه سرا ، لنگرود، سیاهکل، املش، رودبار برگزار ميشود

منابع :روابط عمومی هیأت ورزشهای سنتی و بازیهای بومی محلی استان گیلان-صدا سيماي مركز گيلان

یونس معروف به میرزا کوچک پسر میرزا بزرگ از مردم رشت و ساکن استاد سرا درسال 1298 ق .خانواده‌ای متوسط در روستای زیدخ از توابع فومنات تولد یافت .یونس پس از آنكه خواندن و نوشتن را فرا گرفت ، در سنین نوجوانی یا جوانی وارد حوزه علمیه رشت شد و به فراگیری علوم اسلامی اشتغال ورزیدودر مدرسه حاجی حسن در صالح آباد رشت نزد استادش آیه الله سید عبدالوهاب صالح ضیاء بری (1294 - 1357 ق .) مجتهد فرزانه صومعه سرا، که جزو جوانترین مجتهدان گیلانی بود و در 28 سالگی به اجتهاد رسیده بود.به یادگیری ادبیات عرب ، منطق ، فقه و اصول پرداخت آنگاه به تهران آمد و در مدرسه محمودیه به تحصیل پرداختاما از آنجا که شور میهن پرستی در سرداشت قدم به میدان مبارزه گذاشت از همان دوران تحصیل حامی مظلومان و دشمن ستمگران بود. اگر کسی نسبت به شخص ستمی می‌کرد میرزا با ظالم مبارزه می‌کرد. هیکلی بزرگ و چشمانی زاغ و بازوانی ورزیده، پیشانی بازو چهره‌ای خندان داشت. در ادب و تواضع نیز مشهور و بسیار عفیف و معتقد به فرائض دینی و مؤمن به اصول اخلاقی، مردی ساکت، متفکر و سخنانش سنجیده و گاه آمیخته به لطیفه و مزاح بود

به شاهنامه علاقه خاصی داشت و در جنگل مجالس شاهنامه خوانی برپا می‌داشت.
میرزا کوچک مردی سخت وطن پرست و آزادیخواه بود. هنگامیکه مجلس به توپ بسته شد. میرزا کوچک از طرف محمد علی شاه در تفلیس و بادکوبه بود و تاحدی با مقتضیات دنیای جدید آشنا گشت. چون علما در سفارت عثمانی در شبهندری رشت متحصن شدند وی نیز متحصن گردید و پس از اینکه آقا بالاخان حاکم ستمکار عامل استبداد کشته شد، میرزا کوچک به مجاهدان پیوست و جزو ابواب جمعی سپاه سپهدار تنکابنی شد اما بزودی به گروه سردار محیی ملحق گردید و در فتح قزوین شرکت و برای پیروزی مجاهدین کوشش بسیار کرد. از جمله توپچی‌ مجاهدان گفت اگر توپ برفراز فلان کوه قرار داده شود بر دشمن بهتر مسلط می‌شویم میرزا کوچک با کمک چند نفر این کار را انجام داد اما به کمر میرزا صدمه خورد و درد آن تا پایان عمر آزارش می‌داد. در فتح قزوین میرزا کریم خان رشتی از میرزا کوچک دلجوئی کرد و او را روانه سپاه مجاهدین ساخت، میرزا کوچک در علیشاه عوض شهریار به مجاهدین ملحق گردید و در فتح تهران شرکت جست و در جنگ سه روزه با استبداد مأمور جبهه قزاقخانه بود. در شورش شاهسون همراه یپرم و سردار اسعد بیاری ستارخان رفت اما بیمار گشته نیمه راه بازگشت آنگاه به جنگ ترکمن‌ها که بوسیله شاه مخلوع تحریک شده بودند رفت و در این جنگ تیر خورد او را بظاهر برای معالجه به روسیه فرستادند ولی محمد علی میرزا می‌خواست او را به دریا بیندازند اما ناخدا چنین ناجوانمردی نکرد. حتی از پزشک کشتی خواست تا او را درمان نماید و پس از چند ماه در بادکوبه و تفلیس معالجه شده به گیلان بازگشت و هنگامی به ایران رسید که ترکمن‌ها دیگر سر جنگ نداشتند.میرزا بعد از تبعید در اندیشه قیامی فراگیر بود
احمد شاه هنوز به سن قانونى نرسيده بود و نايب السلطنه به جاى او حكومت مى كرد. نايب السلطنه، نخست وزير و بسيارى از وزيران و امراى حكومت، فراماسون و نوكر انگليس بودند. فرمانروايان گيلان نيز تنها در انديشه خوشگذرانى بودند و سربازان روسى كه در پى اولتيماتوم، شمال ايران را اشغال كرده بودند، هنوز در اين منطقه جاى داشتند. ميرزا در صدد بود با گردآورى مجتهدان گيلانى در يك مبارزه با اشغالگران خارجى و دولت مستبد همه گيلانيان را به قيام فرا خواند. بدين منظور هيأت اتحاد اسلام را تشكيل داد. همه اعضاى اين هيأت روحانى بودند. آيت الله سيد عبدالوهاب صالح ضياء برى رياست اتحاد اسلام را بر عهده داشت.

بدين سان هسته اوليه نهضت جنگل در سال 1333 ق، در نرگستان  شكل گرفت. هيأت اتحاد اسلام مرامنامه اى در 9 ماده تصويب كرد كه بر اساس آن حكومت بايد در دست نمايندگان مردم باشد. مرامنامه داراى 34 ماده حقوقى، مدنى، انتخابات، كشاورزى، مالياتها، آموزش و پرورش، بهداشت و ... بود.ما طرفدار یگانگی عموم مسلمانانیم این است نظریات ما که تمام ایرانیان را دعوت به هم صدائی کرده خواستار مساعد تیم(مجاهدین اولیه جنگل به احتیاجات زندگی توجهی نداشتند موهای سر و صورت را رها کرده تا جائیکه موهای اصلاح نشده آنان را به شکل خاصی جلوه‌گرد می‌ساخت. یک کلاه نمدی سیاه بر سر و یک نیم تنه ضخیم پیشمین چوخا) بر تن و کفشی از چرم گاو میش (چموش)‌به پا و کوله‌باری سنگین به پشت و چماقی از چوب از گیل در مشت- یک تفنگ ورندل یا حسن موسی به دوش- یک داس یا دهره آویخته به کمر و چند قطار فشنگ حمایل“ داشتند. نقل از کتاب سردار جنگل تألیف ابراهیم فخرائی.

 کار جنگلیان همچنان بالا می‌گرفت داوطلبان تازه از هر دسته و طبقه از کاسب،‌ کشاورز،‌ درس خوانده و روشنفکر، پزشک و نویسنده و .... به این نهضت می پیوستند و در راه پیشبرد هدف‌های انسانی و ملی و میهنی از جان و دل می‌کوشیدند و با ایمان و شور فراوان به جنگ ستم ستمکاران می‌رفتند .

ميرزا كوچك با مشورت دكتر حشمت كه در لاهيجان طبابت مى كرد، تصميم گرفت پايگاهى در انبوه جنگلهاى گيلان براى آغاز عمليات نظامى عليه روسها تأسيس كند. در ابتدا اعضاى نهضت جنگل به صد نفر نمى رسيدند. سلاح آنان عبارت بود از داس، تبر، اسلحه هاى شكارى و تعدادى از اسلحه هاى قديمى يادگار مانده از نبردهاى مشروطه. اندك اندك جنگليها با شبيخون به سربازخانه هاى روسى در گيلان، به تفنگ و مهمات بيشترى مجهز شدند. دولت ايران تحت فشار روسها به سر كوبى نهضت جنگل پرداخت. روسها نيز با توپخانه و سربازان تا دندان مسلح به نبرد با جنگليها پرداختند. جنگليها در تلاش براى بيرون راندن اشغالگران روسى از كشور، در نبردهاى سهمگينى به دشمن تلفات وارد ساختند. شمار دشمن بيش از تعداد جنگليها بود و اسلحه و مهمات آنها هم به مراتب بيشتر. اما ايمان و شجاعت جنگليها سبب شد تا آنها در درگيريها پيروز باشند. دولت مركزى با اطلاعيه هاى فراوان مردم را از پيوستن به جنگليها و كمك به آنها بر حذر داشت. روسها نيز به وسيله اعلاميه ها به مردم گيلان اخطار كردند كه از پشتيبانى جنگليها بپرهيزند.

 نخستين نبرد سنگين جنگليها با قواى دولتى در 26 محرم 1335 ق . در كسما شكل گرفت. جنگليها دشمن را تار و مار ساختند. روسها پس از شكست قواى دولت ايران، تصميم گرفتند خود عليه جنگليها وارد كارزار شوند. سيصد قزاق روسى به همراه پنجاه قزاق ايرانى با اسلحه و مهمات فراوان در ماكلوان با جنگليها درگير شدند. در اين نبرد نيز جنگليها پيروز شدند.روسها و دولت مركزى ايران پس از شكست در برابر جنگليها با تجهيز قواى خويش با چهار هزار قزاق و توپخانه روسها و هفتصد قزاق ايرانى به محاصره جنگليها پرداختند. جنگليها در اين نبرد تن به شكست داده، عقب نشينى كردند.

كسما مركز گردهمايى جنگليها شد و گوراب زرمخ پايگاه نظامى آنها بود. روز به روز بر شمار داوطلبان عضويت به نهضت جنگل افزوده مى شد. ارتش روسيه در سال 1917 م. در جنگ با آلمان شكست سنگينى را متحمل شد. انقلاب كمونيستى در روسيه پديد آمد. اما هنوز برخى از ژنرالهاى تزارى در برابر انقلاب سرخ مقاومت مى كردند. انگليس در جنگ جهانى با روسيه جزو گروه متفقين بود. انگليسيها از سوى عراق، به سمت جنوب ايران پيشروى كرد و تا همدان پيش آمده بودند. پس از مدتى توانستند قزوين را هم فتح نمايند. آنها در صدد بودند به حمايت از ژنرالهاى تزارى، با ارتش روسيه كه در شمال ايران بود، به باكو بروند. دولت انگلستان به نهضت جنگل پيغام داد كه در صورت اجازه عبور ارتش انگليس از گيلان به روسيه، بريتانيا حكومت ميرزا كوچك را در گيلان به رسميت خواهد شناخت. پاسخ ميرزا منفى بود. ميرزا حاضر نبود براى رسيدن به هدف مقدس خود دست يارى به سوى استعمار پير انگليس دراز كند.

 ژنرال دنسترويل، فرمانده قواى انگليس در ايران كه تا قزوين پيش آمده بودند، با هيأت اتحاد اسلام به گفتگو پرداخت. اما نتيجه اى نداشت. بيچراخوف ، فرمانده قواى روسى در گيلان با انگليسيها همدست شد و در صدد اعزام نيروهايش با باكو براى قلع و قمع انقلاب كمونيستى گرديد. در پل منجيل سهمگين ترين نبرد نهضت جنگل بين جنگليها از يك طرف و روسها و انگليسيها از سوى ديگر شكل گرفت. تعداد نفرات و تجهيزات آنها به مراتب فزون تر از جنگليها بود. سرانجام دشمن پيروز شد و جنگليها با دادن تلفات سنگين عقب نشينى كردند.

 انگليسيها و روسها پس از پيروزى در جنگ منجيل، به سوى انزلى به راه افتادند و توانستند رشت، مركز استان گيلان را اشغال كنند. هواپيماهاى انگليسى هر روز مواضع جنگليها را در فومن و صومعه سرا بمباران مى كردند. جنگليها در شوال 1336 ق. به زرادخانه انگليسيها در رشت كه در جاده چمار سرا -پسيخان- واقع شده بود شبيخون زدند. اما انگليسيها با كمك هواپيماها، توپخانه و اسلحه هاى سنگين توانستند آنان را به عقب نشينى وادار كنند. جنگليها هر روز، تقريباً در يك حمله چريكى به انگليسيها و روسها به آنان ضرباتى وارد مى ساختند. انگليسيها براى اينكه هر چه سريعتر به روسيه بروند، خواستار مذاكره با هيأت اتحاد اسلام و آتش بس شدند. نمايندگان هيأت اسلام و انگليس در 22 مرداد 1298 ش. در "صفه سر" رشت با هم به گفتگو نشسته، اعلام آتش بس نمودند. بر اساس مواد توافقنامه قرار شد كه جنگليها اجازه عبور به نيروهاى نظامى انگليس را بدهند و انگليسيها هم در امور داخلى ايران و گيلان دخالت نكنند.

 جنگ جهانى اول پايان يافت. انگليسيها، مغرور از پيروزى بودند. وثوق الدوله، عامل سر سپرده انگليسيها به نخست وزيرى ايران گماشته مى شود. وثوق الدوله براى اجراى مقاصد شوم خود، به نيرنگ متوسل شده، به ميرزا كوچك پيغام صلح مى دهد، ولى پس از نااميدى از جنگليها تيمور تاش، را به استاندارى گيلان مى گمارد تا وى بتواند نهضت جنگل را نابود سازد. تيمور تاش، جلادترين فرمانرواى گيلان به قلع و قمع جنگليها پرداخت. دهها نفر به جرم كمك مالى به جنگليها اعدام و صدها نفر زندانى شدند.روز به روز جنگليها در وضعيت بدترى قرار مى گيرند. قزاقان روسى و ايرانى به پشتيبانى سربازان انگليسى كوههاى گيلان را زير پاى گذاشته تا به قلع و قمع جنگليها بپردازند.تسليم شدن حاج احمد كسمايى (از مشاوران ميرزا كوچك و از رهبران نهضت جنگل) و تسليم شدن و شهادت دكتر حشمت، براى ميرزا كوچك و نهضت جنگل بسيار كمرشكن بود. در همين روزنامه جنگل به افشاگرى مى پردازد و پرده از خيانتهاى وثوق الدوله بر مى دارد. پس از مدتى، اعلام خطر روزنامه جنگل بر همگان هويدا مى شود . وثوق الدوله با امضاى قرار داد 1919 ميلادى با انگليسيها، ايران را به صورت مستعمره بريتانيا قرار مى دهد. روزنامه جنگل (ارگان رسمى نهضت جنگل) به مخالفت با اين قرار داد مى پردازد. شيخ محمد خيابانى و آيت الله سيد حسن مدرس در مجلس چهارم شوراى ملى به مخالفت با قرارداد مى پردازند. شيخ محمد خيابانى در تبريز عليه قرارداد 1919 م. قيام مى كند. مردم به حمايت از او بر مى آيند. خيابانى نماينده اى به گيلان مى فرستد تا با اتحاد با نهضت جنگل عليه دولت مركزى همكارى نمايند. نماينده وى با هياءت اتحاد اسلام به گفتگو مى نشيند و پيام خيابانى را به آنها مى رساند. هيأت اتحاد اسلام پس از شور و بررسى نظر خود را اعلام مى دارند. اما متأسفانه تلاش خيابانى با مرگ ناگهانى و مشكوك نماينده اش در "زيده" ناكام مى ماند.آيت الله سيد حسن مدرس در استفتايى كه در جمادى الثانى 1339 ق. از ايشان مى شود، به پشتيبانى از نهضت جنگل مى پردازد. در قسمتى از فتواى تاريخى وى آمده است. "جلوگيرى از دخالت خارجه و نفوذ سياست آنها در گيلان عملياتى بوده بس مقدس كه به هر مسلمانى لازم. خداوند همه ايرانيان را توفيق دهد كه نيت و عمليات آنها را تعقيب و تقليد نمايند."

نهضت جنگل بحرانى ترين وضعيت خود را در طول قيام پشت سر مى گذارد. جنگليها از جنگ و بى خانمانى خسته شده بودند. روز به روز از شمار جنگليها كاسته مى شد. در همين هنگام فرمانده قزاقهاى روسى در تهران در نامه اى به ميرزا كوچك خواستار تسليم وى مى شود. پاسخ دندان شكن ميرزا و نثر زيباى او مى طلبد كه متن نامه فرمانده قزاقخانه و پاسخ ميرزا را بياوريم.

 جناب میرزا كوچك خان

از آنجایی كه دولت علیه ایران ، شخص مرا كه رئیس آتریاد تهران و چند سال است به ایران به درستی و راستی خدمتگزار هستم جهت قلع و قمع ریشه فساد جنگل تعیین فرموده ... هرگاه جناب عالی را در محكمه عدل الهی حاضر نمایند و سوال و جواب شود كه آنچه خسارات و تلفات به اهالی بیچاره از بدوالی ختم ، وارد آمده ؛ مسوول درگاه الهی كیست ، گمان می كنم انصاف خواهید داد و شرمنده خواهید شد. بدیهی است انسان كامل برای فایده موهوم راضی بدین مسوولیت بزرگ نمی شود و نیز به من هم این طور دستگیر شده است كه با آن صفات عالی شما، برای شخص ‍ خود راضی به اذیت مسلمین بیچاره نخواهید بود. لذا با كمال اطمینان و قول شرف نظامی و خدای یكتا قسم است چنانچه به اردوی قزاق ایران و به من پناهنده شوی و حرف مرا بپذیری ، قول می دهم كه وسایلی فراهم داریم كه بقیه عمر خود را با كمال احترام و با مشاغل عالی به آسودگی زندگانی نمائی ... محلی را برای ملاقات و حرف آخر معین كنید كه در آن محل با شما ملاقات شود تا رفع اشتباهات افواهی شده باشد.رتمستر كیكاچینكوف - رئیس اتریاد طهران

پاسخ میرزا كوچك : 

هو الحقبه تاریخ لیله 22 شهر ذی حجه الحرام 1337 جناب رئیس اتریاد طهران - رتمستر كیكاچینكوف .

دیر آمدی ای نگار سر مست !... وجدانم به من امر می كند در استخلاص مولد و موطنم كه در كف قهاریت اجنبی است ، كوشش كنم شما می فرمایید نظام نظر به حق یا باطل ندارد و مدعیان دولت را هر كه و هر چه هست باید قلع و قمع نمود تا دارای منصب و مقام گردد بنده عرض می كنم . تاریخ عالم به ما اجازه می دهد هر دولتی كه نتوانست مملكت را از سلطه اقتدار دشمنان خارجی نجات دهد، وظیفه ملت است كه برای خلاصی وطنش قیام كند اما كابینه حاضر می گوید: من به محض استفاده شخصی باید مملكت را در بازار لندن به ثمن بخس ‍ بفروشم . در قانون اسلام مدون است كه كفار وقتی به ممالك اسلامی مسلط شوند، مسلمین باید به مدافعه برخیزند، ولی دولت انگلیس فریاد می كشد كه من اسلام و انصاف نمی شناسم ، باید دول ضعیف را اسیر آز و كشته مقاصد مشووم خود سازم ... با این ادله وجدانم محكوم است در راه سعادت كشورم سعی كنم گو آنكه كروره نفوس و نوامیس و مال ضایع شود، در مقابل جوابی را كه موسی به فرعون و محمد به ابوجهل و سایر مقننین و قائدین آزادی و روحانی در محكم عدل الهی می دهند، من هم می دهم . بنده و همراهانم ، شما و پیروانت در این دو خط مخالف می رویم ، باید دید عقلای عالم به جسد كشته ما می خندند و یا به فاتحیت شما تحسین می كنند؟! فرضا به تمام مراتب فوق احتمال كذب رود، یعنی بنده حقیقه یك فرد جاه طلب نفسانی تصور شده ، به مواعید جناب عالی متمایل گردم ؛ آن وقت عرض می كنم كسانی كه تسلیم گردیده و ورقه ممهور دولت را در دست داشته ، همه را به دار آویخته ، حبس كرده و یا تبعید نمودید. بنده را با چه رو بعد از این عملیات باز تكلیف به تسلیم شدن نمایید؟ در خاتمه كه در خواس ملاقات كرده بودید عرض می كنم اشخاصی كه دارای شرافت قولی نیستند ملاقات كردن با ایشان از قاعده عقل بدر و بیرون است فقط بین ما و شما را باید خداوند حكم فرماید. كوچك جنگلی . بامداد روز سه شنبه 28/2/1299 ش . /29 شعبان 1338 ق.

ناوهای روسی سواحل بندر انزلی را به توپ می بندند. نیروهای نظامی انگلیس كه برای رفتن به روسیه و سركوبی انقلاب كمونیستی روسیه ، انزلی را اشغال كرده بودند، بسرعت عقب نشینی كرده ، روسیها انزلی را به تصرف در می آورند. عقب نشینی مشكوك انگلیسیها خبر از نقشه از پیش طرح شده روسها و انگلیسیها را می داد. احتمال می رود كه انگلیس و شوروی در پی یك توافق پنهانی درصدد اجرای قرارداد 1919 م . بودند. روسها به نهضت جنگل امید بسته بودند. آنها می خواستند از این آب گل آلود ماهی بگیرند. كمونیستهای روسی به میرزا كوچك پیغام می دهند كه حاضرند با آنها همكاری نمایند. پیشنهاد همكاری روسها در هیات اتحاد اسلام ، در كنگره مطرح و توافق می شود كه میرزا كوچك از سوی این هیات برای مذاكره با روسها به انزلی برود. میرزا در انزلی با استقبال چشمگیر مردم انزلی رو به رو می شود و سپس به مذاكره با روسها می پردازد. میرزا كوچك با روسها در موارد زیر به توافق می رسد:

1. تاسیس حكومت جمهوری انقلابی در گیلان
2. عدم مداخله شوروی در ایران

3. عدم اجرای اصول كمونیزم و ممنوع بودن تبلیغات كمونیستی در گیلان

بامداد روز جمعه ، شانزدهم رمضان 1338 ق . جنگلیها وارد رشت - كه انگلیسیها از آنجا عقب نشینی كرده بودند می شوند و حكومت جمهوری را در گیلان اعلام می نمایند. تاسیس حكومت جمهوری انقلابی در گیلان ثمره پر بار مبارزات نهضت جنگل است . بر اساس توافق میرزا كوچك و روسها، كمیته ای مركب از جنگلیها و روسها اعضای كمیته انقلاب را تشكیل می دادند. میرزا كوچك سر كمیسر و كمیسر جنگ این كمیته انتخاب شد. با كنار رفتن هیات اتحاد اسلام از صحنه رهبری نهضت جنگل ، كمونیستها اندك اندك پستهای كلیدی را در دست می گیرند. احسان الله خان دوستدار و خالو قربان كه رهبری نظامی كردهای نهضت جنگل را بر عهده داشتند، دارای افكار كمونیستی بودند. روسها به توافق خود با میرزا كوچك پای بند نبوده ، در رشت به تبلیغات كمونیستی می پرداختند. مردم متدین گیلان كه تا پیش از تاسیس جمهوری انقلابی در گیلان با بذل جان ، مال و فرزند از هیچ كوششی در كمك به نهضت جنگل دریغ نداشتند، با دیدن تبلیغات كمونیستی از حمایت از نهضت جنگل دلسرد شدند. مجتهدان گیلانی كه بنیانگذار هیات اتحاد اسلام و رهبران نهضت جنگل ، و از ابتدای نهضت همراه نهضت بودند، به كنج مسجد و حوزه علمیه پناه آورده ، خود را كنار كشیدند. صدها نفر از كمونیستهای روسی به گیلان آمده ، به تبلیغات كمونیستی پرداختند. به دنبال اوج گیری تبلیغات كمونیستی در گیلان و اقدامات خود سرانه روسها و كمونیستهای ایرانی در گیلان ، و طرح نقشه ترور میرزا و دستگیری همفكرانش ، میرزا كوچك در روز جمعه 22 شوال 1388 ق . - 18/4/1299 ش . به نشان اعتراض به فومن رفت و اعلام كرد تا زمانی كه جلو اقدامهای كمونیستها گرفته نشود، به رشت بر نخواهد گشت . كودتای سرخ در رشت از سوی روسها شكل گرفت . بسیاری از یاران میرزا كوچك دستگیر شدند. هیات دولت انقلابی جدید در رشت تشكیل شد و احسان الله خان به سمت سر كمیسر و خالو قربان به عنوان كمیسر جنگ پیشه وری به عنوان كمیسر كشور انتخاب شد. كمونیستهای ایرانی درصدد اجرای كمونیسم در ایران و تاسیس جمهوری سوسیالیست در گیلان بودن . كودتا چیان كمونیست در پی دستگیری و كشتن همه همفكران میرزا كوچك بر می آیند و كودتا گران در جنگلهای گیلان به جنگ با یاران میرزا كوچك می پردازند. میرزا كوچك در نامه هایی به رهبران كمونیستها در شوروی ، جنایتهای كمونیستهای ایرانی در گیلان و شرح كودتای آنها را بازگو می نماید. در یكی از این نامه ها كه در تاریخ 15 ذیقعده 1338 ق . نوشته شده ، آمده است : ((مع الاسف تصوراتمان به عكس نتیجه داد. هنوز اطراف گیلان را قشون شاه پرست و عناصر مستبد احاطه دارند و هنوز قشون انگلیس از حدود گیلان خارج نشده و مسائل حیاتی بین ما و شما حل نگردیده است و با این احوال شما در رشت و انزلی به اختلاف ، حتی به منازعه شروع نموده اید... اگر این اقدامات شما دوام پیدا كند ناچاریم به هر وسیله باشد به تمام احرار و سوسیالیستهای دنیا حالی كنیم كه وعده های شما همه اش پوچ و عاری از صحت و صداقت اند. به نام سوسیالیزم اعمالی را مرتكب شده اید كه لایق قشون مستبد نیكلا و قشون سرمایه داری انگلیس است ...))
كودتاگران در رشت ، انزلی و دیگر شهرها و روستاهای گیلان به یاران میرزا كوچك یورش می برند و بسیاری از آنها را شهید، زخمی و اسیر می كنند. در شهرها و روستاهای گیلان به غارت اموال مردم می پردازند و تمامی ادارات رشت و انزلی را تصرف می كنند. دولت مركزی از اختلاف در نهضت جنگل استفاده می برد و با تمام قوا به سوی رشت به پیش می تازد و موفق می شود در 30/4/1299 ش . (دو هفته پس از كودتای سرخ ) رشت را از تصرف كودتا چیان آزاد سازد. كودتا گران با پشتیبانی روسها موفق به تصرف دوباره رشت می شوند. چهار ماه ، میرزا در جنگل به سر می برد. در طول این مدت وی با نامه های فراوان به رهبران كمونیستها در شوروی ، فرستاده آنها را از اعمال روسها در گیلان با اطلاع می سازد.
كودتا گران در آبان 1299 ش . پیام آشتی برای میرزا كوچك می فرستند. میرزا در پاسخ نامه آنها چنین می نویسد: ((... بدون اطلاع كمیته و شورای انقلاب ، قشون از روسیه وارد شد. تبلیغات كمونیستی آغاز و متعاقبش دخالتها و اذیتها و پس از كودتای شب چهارم ذیقعهد 39 (13) و گرفتن زمام امور در دست و تصرف اموال مردم و تعرض ‍ به ... مرا خائن ، بد عهد، بی وفا و دزد خواندید و راضی نشدید در بیغوله ها و زوایای جنگل آسوده و بی طرف بمانم ، به تعقیبمان آمدید. دو ماه زمام انقلاب را به معیت یكدیگر به طور ملایمت در دست داشتیم . منجیل تا لوشان فتح شدند. از طرف دیلمان ، قزوین در تهدید بود. گیلانیان با میل و رغبت كمك فكری و مالی می كردند. از تمام نقاط مملكت ندای مساعدت بلند بود. قرارداد معروف موقوف الاجراء و شاه ایران در مقام تغییر پایتخت از طهران به اصفهان بر آمد. انگلیسیها از قزوین شروع به عقب نشینی كردند. به همان حال اگر باقی مانده بودیم ، فتح مركز (تهران ) امكان پذیر می گشت . اكنون سه ماه و نیم است كه زمام انقلاب در دست شماهاس . گیلان وسیع و پر نعمت به صورتی در آمده كه از تهیه معاشش عاجز است و شما نیز از یك شهر گدا، مخارج بلدیه را به زحمت تهیه می كنید. اگر نظر دقتی به خارج از محوطه رشت بیفكنید، می بینید كه هزاران نفر از ترس غارت و كشته شدن و ننگ ناموس در جاده های قزوین و جنگلهای گیلان آواره اند و چقدرشان نفله شده و مرده اند در نتیجه این اوضاع ، انگلیسیها كه از قزوین در حال عقب نشینی بودند، تا رستم آباد جلو آمدند. شاه ایران به عوض تغییر پایتخت به تجهیز قوا پرداخت . تعرض را شروع نمود. پس از دوبار عقب نشینی تا انزلی ، مجددا رشت را تصرف ، اما هنوز نتوانسته اید تا رستم آباد پیشروی نمایید. شعله آزادی تبریز در نتیجه این مخالفتها خاموش شد... نام سوسیالیست و بلشویك به حدی منفور شده كه كسی حتی در خواب میل ندارد آن را بشنود... حاجی شیخ محمد حسن و میرزا عبدالحسین خان را در انزلی دستگیر كردید... شیخ عبدالله خان در رشت شهید شد... من اگر چه در گوشه جنگل منزوی ام ، لیكن از اوضاع جهان بی اطلاع نیستم و یك نمونه اش را كه در كشور ما روی داده است ، برای استحضارتان می نویسم : انگلیسیها پیشنهاداتی به دولت ایران داده و جنگ با بلشویكها را به عهده گرفته اند. پیشنهادات مزبور از این قرارند: 1. امضاء و اجرای قرارداد معروف (قرارداد 1919 م .) 2. تشكیل پارلمانی از وكلایی كه در دوره زمامداری وثوق الدوله انتخاب شده بودند. 3. تسلیم قزاقخانه به انگلیسیها و اخراج صاحب منصبان روس . كابینه مشیر الدوله این پیشنهادات را نپذیرفت و استعفا داد. شاه قبول نموده ، سپهدار رشتی را مامور تشكیل كابینه و اجرای پیشنهادات مزبور نمود.

در سوم اسفند 1299 ش .، قزاقان ایرانی ، به فرماندهی رضاخان از قزوین به تهران حمله برده ، پایتخت را تصرف می كنند. كودتای سوم اسفند را انگلیسیها طرح و رهبری كرده بودند.. احسان الله خان و خالو قربان به فومن می آیند و با میرزا كوچك آشتی می كنند. كمیته جدید انقلاب به ریاست میرزا كوچك در مرداد 1300 ش . تشكیل می شود. در این كمیته روسها هیچ پستی ندارند. قرار می شود كمیته جدید انقلاب ، هفته ای یك بار در روستای ملاسرا برگزار گردد. میرزا كوچك در فومن به سر می برد و شماری اندك از جنگلیها باقی می مانند. گروهی از آنها شهید، زخمی یا دستگیر شده ، و بسیاری هم رفاه را برگزیده ، دست از جنگ می كشند. خالو قربان و حیدر خان عمو اوغلی در پی توطئه ای دیگر برای كشتن میرزا كوچك و به دست گرفتن قدرت بر می آیند. اما این بار میرزا پیشدستی كرده ، توطئه را در نطفه خفه می كند.

بدین سان میرزا كوچك با تعدادی انگشت شمار از یارانش به جنگلهای انبوه گیلان پناه می برد. رضا خان با تمام قوا در پی سركوبی نهضت جنگل می آید و رشت را از تصرف كردها بیرون می آورد. خالو قربان خود را به رضا خان تسلیم می كند و به درجه سرهنگی مفتخر می شود. سید جلال چمنی و سید محمد تولمی نیز تسلیم می شوند. اینك رضا خان با همراهی نیروهایی كه تار و پود جنگل را می شناسند و سالیانی در كنار میرزا كوچك اند، به دنبال دستگیری میرزا كوچك بر می آید. پاییز 1300 ش . بسیار زرد و فصل برگ ریزان بود. یاران همه رفته بودند و میرزا تنها مانده بود. تنها تنی چند از یاران وفادارش با او بودند. میرزا در یكی از آخرین نامه هایش به یكی از دوستان می نویسد:

اتكای من و همراهانم به خداوند دادگری است كه در بسیاری از این ممالك حفظم نموده است ... افسوس می خورم كه مردم ایران مرده پرستند و هنوز قدر این جمعین را نشناخته اند.

تنهاترین سردار نخستین سال قرن چهاردهم هجری شمسی در سوگ یاران شهیدش چون ابر می گریست . او به یاد آخرین سردار شهیدش شیخ محمد خیابانی اشك می ریخت . میرزا در آذر 1300 ش . به سوی كوههای خلخال به راه افتاد تا بتواند در آنجا دوستان قدیمش را گرد آورد و دوباره قیام را آغاز نماید. اما `جنگل در یازدهم آذر 1300 ش . در كوههای گیلوا، جان به جان آفرین تسلیم كرد.خبر فوت میرزا، بسرعت همه جا پیچید و از جمله بگوش محمدخان سالارشجاع برادر امیر مقتدر طالش که از بدخواهان میرزا بود، رسید. نامبرده با عدّه‌ای تفگچی به خانقاه رفت و اهالی را از دفن اجساد منع کرد.سپس بمنظور انتقامجوئی و کینه دیرینه که با جنگلی‌ها داشت دستور داد یکی از طالش‌های همراه وی سر یخ زده میرزا را از بدنش جدا کند. رضا اسکستانی مزدور او سر از تن این مبارز وطن، استقلال و آزادی جدا و تحویل خان داد. نامبرده سر را ابتدا نزد برادرش امیر مقتدر به ماسال و سپس فاتحانه به رشت برد و تسلیم فرماندهان نظامی کرد. سر میرزا کوچک خان را در مجاورت سربازخانه رشت، آنجا که معروف به انبار نفت نوبل است، مدّتها در معرض تماشای مردم قرار داده سپس خالو قربان معروف که از یاران سابق میرزا بود و خودش را به سردار سپه فروخته و درجه سرهنگی گرفته بود، سر میرزا را به تهران و تسلیم سردارسپه نمود. سر میرزا به دستور سردارسپه در گورستان حسن آباد دفن کردند . بعد یکی از یاران قدیمی میرزا بنام کاس آقا حسام سر میرزا را محرمانه از گورکن تحویل و به رشت برده و در محلّی موسوم به سلیمان داراب بخاک سپرد. در شهریور ۱۳۲۰ و استعفای رضاشاه آزادیخواهان گیلان قصد داشتند جسد بدون سر میرزا را با تشریفات شایسته از خانقاه طالش به رشت حمل کنند ولی ماموران جلوگیری کردند. در نتیجه به جهت پیشگیری از برخورد جسد میرزا را بطور عادی به رشت حمل و در جوار سر دفن کردند و هر سال در روز ۱۱ آذر مراسمی ساده در مزار او در سلیمان داراب رشت برگزار می‌شود.

منابع:تاریخ انقلاب جنگل(محمد علی گیلک)وپایگاه اطلاع رسانی حوزه و...

شاخص هاي اكولوژيك براي توسعه پايدار اكوتوريسم در گيلان

گروه بزرگی از گردشگران جهان را آن‌هایی تشکیل می‌دهند که تنها برای دیدار از مناطق طبیعی نامسکونی و دست نخورده جهان سفر می‌کنند و به تماشای گیاهان و پرندگان و ماهی ها و دیگر جانوران می‌پردازند. به این‌گونه از گردشگران که در اصل به دیدار از زیست‌بوم و طبیعت می‌پردازند، نام اکوتوریست یا بومْگرد داده شده است. بسیاری از کشورها بخش هنگفتی از درآمد خود را از بومگردان خارجی تأمین می‌کنند.

توریسم را باید آميزه اى از چندين جزء گوناگون در نظر گرفت: عمل مسافرت، توقفى کوتاه، هدفى خاص و فعاليتهائى که در مقصد انجام می گيرد.

Tourism یا گردشگری حركتی است، كه از یك نقطه آغاز و در همان نقطه به پایان رسد، یعنی حركت چرخشی حول یك محور و بازگشت به نقطه شروع. این صنعت در حال حاضر، یکی از سه صنعت برتر جهان ( صنايع خودرو سازي،‌نفتي و توريسم) به شمار میرود.

برخی از انواع گردشگری که شاید تا کنون به گوش ما نخورده باشند یا به عنوان یک نوع مستقل از گردشگری از آن اطلاعی نداشته باشیم عبارتند از:

گردشگری ماجراجویانه، گردشگری نیاشناسی، E-Tourism یا گردشگری مجازی ، طبیعت گردی یا اکوتوریسم، گردشگری آموزشی، گردشگری درمانی، گردشگری تفریحی، گردشگری میراث فرهنگی، گردشگری زیارتی، گردشگری ورزشی، گردشگری فضایی، ژئوتوريسم و غیره.

اکوتوریسم به عنوان شکلی از توریسم مبتنی بر بازار تعریف شده است که بعنوان ابزار توسعه پایدار توسط NGO¬ها، خبرگان توسعه و آکادمی ها از 1990 شناخته و مورد مطالعه قرار گرفته است.

تعریف انجمن بین المللی اکوتوریسم(TIES ) در سال 1991 یکی از آخرین تعاریف در این باره است: " اکوتوریسم مسافرتی است به مناطق طبیعی با تعهد به حفظ محیط زیست و آسایش مردم بومی."

از اصول حاكم بر اکوتوریسم مي توان به موارد ذيل اشاره كرد:

• کاهش اثرات منفی آن بر طبیعت و فرهنگ منطقه که می¬تواند باعث خسارت ساکنین شود.

• آموزش مسافران درباره اهمیت حفاظت از محیط زیست.

• تاکید بر اهمیت کسب و کار مرتبط بطوریکه کارها با مشارکت مسئولان محلی و مردم بوده و در جهت دستیابی به منافع و مزایای حاصل از محافظت باشد.

• زمینه¬های کاری مقدمتا به گروههای کوچک بومی با مشاغلی در مقیاس کوچک تحویل داده شده است و تاکید بر مشارکت محلی، مالکیت و فرصتهای شغلی، بویژه برای مردم روستایی و اخذ همکاری آنها در مدیریت منابع محلی است.

• و غیره.

در واقع توریسم پایدار را توریسمی می دانند که از نظر اکولوژیکی و بوم شناختی بی خطر بوده و از نظر اقتصادی قابل اجرا و ممکن و از نظر اجتماعی قابل پذیرش باشد.

مولفه های اکولوژیکی مهم در توسعه پایدار توریسم و اکوتوریسم

توریسم و اکوتوریسم بدون برنامه ریزی دقیق و بدون توجه به قابلیتهای بوم شناختی، محلی، فرهنگی و اجتماعی، برای منطقه مورد نظر مشکلاتی را در پی خواهد داشت و برعکس یک اکوتوریسم برنامه ریزی شده و بی عیب به سمت استفاده مناسب از محیط زیست و منابع دریایی و زمینی در منطقه پیش خواهد رفت.

اغلب محیط¬های طبیعی بکر یا حوزه¬های حفاظت شده محلی مناسب برای اکوتوریسم به شمار می رود. توسعه توریسم در این محلها همچون تیغ دولبه است چرا که همان طور که گفته شد توسعه ممکن است منجر به از بین رفتن حوزه های حفاظت شده شود. داشتن دانش کافی درباره قابلیتهای منطقه برای کنار آمدن با توریسم از دیدگاه محیطی، اجتماعی و اقتصادی و دانش درباره انتظارات مردم بومی و انتظارات توریستها از الزامات برنامه ریزی برای داشتن اکوتوریسم پایدار است.

برای داشتن یک اکوتوریسم پایدار باید به شناسایی اصول اکوتوریسم پرداخت و نیز مولفه های مرتبط را بررسی کرد.

همان طور که از تعریف توسعه پایدار توریسم برمی آید ضمن حفاظت از محیط، باید بین فعالیتهای توریستی و ارزشهای اجتماعی و اقتصادی انطباق لازم وجود داشته باشد. لذا بر همین اساس می توان بطور عمومی شاخص های زیر را برای تحقق توریسم( اکو توریسم) پایدار پیشنهاد کرد:

• تنوع زیستی:

وجود تنوع زیستی نظیر سواحل زیبا در کنار جنگلها و یا کوهها شرایطی را فراهم می کند که در آن موجودات مختلف در یک منطقه می توانند زندگی کنند. این خود باعث جذب گردشگر به منطقه شده و از سوی دیگرتنوع زیستی امکان کسب تجربیات متعدد در دریا و کوه و جنگل ها و رودخانه ها و سایر جاذبه های زیستی یک منطقه را برای سیاحان فراهم می آورد. انجام فعالیتهای توریستی در دریا مثل: غواصی به منظور مشاهده دنیای شگفت انگیز زیر آب، قایق سواری ،ماهی گیری، اسکی روی آب و ... در کنار فعالیتهای سرگرم کننده در جنگلها و کوههای اطراف آن می تواند برای گردشگران بسیار جالب باشد. نکته ای که در این خصوص باید مورد توجه قرار گیرد برنامه ریزی به نحوی است که حضور سیاحان در منطقه برای این اکوسیستم خطری نداشته باشد.

• شرایط آب و هوایی:

توجه به شرایط آب و هوایی در یک منطقه به منظور برنامه ریزی متناسب با آن در داشتن توریسم پایدار بسیار اهمیت دارد. برنامه ریزی برای استفاده سیاحان از شرایطی که بر اثر وجود تنوع زیستی ایجاد شده ارتباط نزدیکی به چگونگی شرایط آب و هوایی منطقه دارد. شناسایی زمانهای مناسب برای حضور گردشگران در منطقه، توجه به تغییرات دما، بادهای موسمی، بارشهای فصلی، طوفانها و غیره در دستیابی به اهداف توریسم پایدار بسیار مهم است.

• منابع آبی و توزیع آن:

آب تازه و سالم از مهمترین نیازهای سیاحان است. وضعیت سفره¬های زیرزمینی و آب های سطحی در تامین رضایت سیاحان بسیار موثر می¬باشد. در صورتی که منابع آبی یک منطقه کم بوده و یا آ ب شیرین و مناسب جهت استفاده سیاحان موجود نباشد منطقه مورد استقبال گردشگران واقع نمی¬شود. بر اساس یافته های گوسلینگ در منطقه"زن زیبار" مصرف آب توریست¬ها 15 برابر مصرف آب مردم بومی بوده است. لذا توجه به این شاخص حیاتی از اهمیت بالایی برخوردار است.

• مدیریت زباله ها:

عدم مدیریت مناسب زباله¬ها جدا از نازیبا شدن ظاهر منطقه، اثرات منفی زباله ها بر محیط زیست موجودات و تخریب اکوسیستم را نیز در پی دارد. از طرف دیگر این زباله ها باعث آلوده شدن منابع آبهای سطحی و زیر زمینی منطقه می شود. همانطور که در تعریف توسعه پایدار توریسم اشاره شد، یکی از شرط¬های توسعه پایدار حفاظت از اکوسیستم است. از این رو هم از نظر زیستی و هم از منظر اجتماعی، ایجاد تسهیلاتی مقتضی و تدابیری اساسی برای زباله¬ها و سرویس های بهداشتی عمومی در این مناطق از پیش نیازهای توریسم پایدار است. برای داشتن توریسم و بویژه اکوتوریسم پایدار لازم است علاوه بر شاخص های اکولوژیکی بالا به عوامل اقتصادی– اجتماعی و فرهنگی هم توجه داشت چرا این عوامل از هم منفک نبوده و مستقیما بر کیفیت محیط اثر می گذارد.

مولفه زیستی- فیزیکی اكوتوريسم پايدار در استان گیلان

براساس آمارهای منتشر شده از سوی سازمان جهانی گردشگری، كشور ایران با دارا بودن رتبه پنجم در میان كشورهای دنیا از نظر تنوع زیستی، اقلیمی و دارا بودن ویژگی های منحصر به فرد طبیعی، قابلیت فراوان در توسعه اكوتوریسم دارد.

استان گیلان با داشتن جاذبه های زیستی بسیار زیبا در کنار جاذبه های تاریخی و اقلیمی از مهمترین قطب¬های جذب گردشگران طبیعت( (Ecotourists محسوب می شود.

شاخص های اکولوژیک استان گیلان برای توسعه توریسم پایدار

• تنوع زیستی:

مجاورت دریای خزر و رشته کوه¬های تالش و نیز جنگلهای انبوه و بکر این کوهها، وجود مرداب انزلی و سواحل زیبایی نظیر چمخاله، باعث بوجود آمدن تنوع زیستی در این استان شده واین زیستگاهها محل مناسبی برای انواع پرندگان مهاجر و حیوانات دریایی و جنگلی می باشد. [4 و 2] با برنامه ریزی مناسب می توان از این فرصت برای جذب سیاحان بهره لازم را برد. ایجاد تسهیلات برای انجام فعالیتهای تفریحی مناسب برای سیاحان با توجه به نوع اکوسیستم در برنامه ریزی توریسم(اکوتوریسم) پایدار بسیار مهم است.

• شرایط آب و هوا:

آب و هوای استان گیلان معتدل و مرطوب بوده و در بیشتر ماه¬های سال دارای بارندگی است. توجه به وضعیت جوی حاکم بر دریای خزر، جنگلها و کوهها و نیز شرایط حاکم بر اکوسیستم مرداب انزلی در فصلهای مختلف سال به منظور برنامه ریزی توریسم پایدار ضروری است.

• منابع آبی و توزیع :

از آنجا که بارش باران در این استان زیاد است، منابع و سفره های سطحی و زیر زمینی آب در این استان به وفور وجود دارد و تنها مسئله مهم در این زمینه لزوم ایجاد تسهیلاتی برای تامین آب آشامیدنی نه تنها برای سیاحان بلکه ساکنین این استان در درجه اول می باشد.

• مدیریت زباله ها:

یکی از مشکلاتی که ساکنین اغلب بخشهای استان گیلان با آن مواجه هستند، عدم وجود سیستمی مناسب برای دفع زباله ها است. این معضل بخصوص در مناطق دیدنی استان نظیر سواحل زیبا و پارکهای جنگلی و مرداب انزلی علاوه بر نازیبا کردن ظاهر منطقه باعث از بین رفتن انواع ماهی ها و تخریب زیستگاه انواع پرندگانی شده است که هر سال به این استان مهاجرت میکردند. توجه به این مهم به منظور دستیابی به اهداف توریسم پایدار بسیار حیاتی می باشد.

امید است مسئولین امر گردشگری در استان گیلان با برنامه ریزی مناسب و توسعه توریسم (اکوتوریسم) پایدار در منطقه بخشی از مشکلات مردم این منطقه را رفع نمایند، چرا که از اهداف توریسم پایدار مشارکت مردم بومی در منافع حاصل از توسعه است.مشکلاتی نظیر بیکاری وسیع، عدم مدیریت مناسب منابع فراوان آبی و عدم وجود تسهیلات مناسب در دفع زباله ها و ...

 نویسنده :زهرا یزدان نژاد

شهرستان صومعه سرا  در غرب استان گیلان واقع واز سال 1338 به شهرستان تبديل شده است و دارای مساحتي حدود 633 كيلو متر مربع میباشد .مرکز شهرستان یعنی صومعه سرا در فاصلهٔ 23 کیلومتری رشت قرار دارد واز شمال با بندرانزلی و از جنوب  با شهرستان فومن و از شرق به شهرستانهای رشت و شفت و از غرب به شهرستانهای ماسال ورضوانشهر  همسايه میباشد.اين شهرستان‌كه در زميني مسطح و جلگه اي واقع شده است داراي آب و هواي مطبوعي است.
شهرستان صومعه سراشامل سه بخش مركزي، كوچك جنگلي ، تولم و 7 دهستان ، هنده خاله ، گوراب زرميخ ،مركيه ، طاهر گوراب ضيابر، كسما و نيز 151 آباديست كه از اين تعداد 2 آبادي خالي ازسكنه است و جمعيت آن بر اساس سرشماري سال85 بالغ بر 130802 نفر است .
 صومعه سرا در قديم يكي از روستاهاي كسما به شمار ميرفته وسپس به خاطر اهميتی كه پيداكردوسعت گرفت وكسما در حال حاضر يكي از روستاهاي اين شهرستان است .نام صومعه سرا به قولي برگرفته از نام عارف قرن چهارم وپنجم (ه.ق) " شيخ عبدالله صومعي" است و به قولي ديگر وجود صومعه هايي كه در اين شهر بوده علت اصلي اين نام گذاريست .
گفتني ست روستاي كسما در زمان نهضت جنگل مركز اولين تشكيلات نظامي و اداري جنگليان به رهبري ميرزا كوچك جنگلي بوده اما پس از مدتي به دستور ميرزا تشكيلات اداري جنگليان به خانه اربابي حاج محمد قلي ( معروف به درخانه) و مدرسه نظام جنگل به حسينيه كسماانتقال يافته و مركز ستاد ميرزا كوچك خان گرديده است
مردم صومعه سرا به زبان گيلكي و لهجه بيه پس صحبت مي كنند و كشاورزي از عمده فعاليت هاي رايج آنهاست از محصولات مهم كشاورزي اين منطقه برنج ،توتون وچای ونیشکر قا بل ذكر است كه توليد برنج ان در رتبه دوم استاني بعد از شهرستان رشت قرار دارد.پرورش كرم ابريشم و زنبور عسل نيز در اين شهرستان داراي موقعيت ممتازكشوري است .

صومعه سرا شهر جدیدی است و به همین اکثر ساختمانها ی آن نوساز هستند. فعالیتهای اقتصادی شهر عمدتاً بر مبادله محصولات کشاورزی روستای اطاف متکی است در محل مناره بازار نزدیک سلجوقیان بر جای مانده‌است این مناره حدود ۲۰ متر ارتفاع دارد. در اطراف صومعه سرا پلها و امامزاده‌ها و آثارزیادی وجود دارد که بسیاری از آنها دارای ارزش تاریخی هستند.
شهرستان صومعه سرا به سه سیستم آبیاری متکی است رودخانه، سدها و کانال‌های خطوط شبکه آبرسانی و آب بندان‌ها. از چهل رودخانه جاری در گیلان بیش از ده رودخانه کوچک و بزرگ در شهرستان صومعه سرا جریان دارد که جملگی از ارتفاعات شهرستان‌های ماسال و فومن سر چشمه گرفته و پس از طی مسافتی و عبور از روستاهای متعدد به تالاب منتهی می‌شوند میزان آبدهی این رودخانه‌ها در تمام طول سال یکسان نیست و معمولاً از اواخر فروردین تا پایان مرداد آب رودخانه‌ها کاهش می‌یابد و همین رودخانه‌ها علاوه بر نعمتی که به مردم ارزانی می‌دارند در مقاطعی از سال با طغیان خود موجب ضرر و زیان خصوصا به بخش کشاورزی می‌شوند و به طور معمول هر ساله شـاهد آسیب هـای ناشی از آن هستیم.۰ شهرستان صومعه سرا با آب و هوای ویژه خود در اقلیم مرطوب و معتدل قرار داشته و دارای باران فراوان با بیش از هزار میلی متر در سال می‌باشد. این شهرستان همانند سایر شهرستان‌های گیلان در مقابل رطوبت زیاد از گرمای متوسط و جریان هوای مطبوع برخوردار بوده که بادهای مختلف در آن جریان دارند که شدیدترین آن بادگرم زمستانی که از غرب وزیده و در کوتاه مدت رطوبت منطقه را خشک و موجبات خسارت و بعضا آتش سوزی می‌شود.
خاک و زمین در شهرستان صومعه سرا به سه گروه تقسیم می‌شود. خاک تالابی که این خاک در شمال شهرستان و در حاشیه تالاب تشکیل یافته آب زیر زمینی در این نوع خاک‌ها بسیار نزدیک به سطح زمین و غالبا غرقاب است تا حدودی برای چرای احشام مورد استفاده قرار می‌گیرد و غالبا مراتع را تشکیل می‌دهند. خاک جلگه‌ای که معمولاً از رسوبات رودخانه‌ها به وجود آمده و دارای پستی و بلندی اندکی هستند و بهترین خاک برای کشت انواع گیاهان متداول در منطقه خصوصا برنج است. خاک‌های کوهپایه‌ای که این نوع خاک در دامنهٔ کوههای البرز قرار داشته، عمق خاک نسبتاً خوب بوده و معمولاً دارای شیب جنگلی می‌باشند و برای کشت گیاهان مناسب هستند. مقدار هجده هزارهکتار از اراضی شهرستان راجنگل تشکیل می‌دهد که عموماً درارتفاعات و به طور پراکنده در نواحی جلگه‌ای قرار دارندوگونه‌های جنگلی، افرا، بلوط و توسکا در آن دیده می‌شود، کاشت صنوبر در سالهای اخیر رایج و شهرستان به عنوان بیشترین تولید کننده این نوع چوب در ایران محسوب می‌شود.

      عشق     

درویشی نقل میکرد:مردی بود که زندگی اش را با عشق و محبت پشت سر گذاشته بود.وقتی مُرد همه می گفتند به بهشت رفته است آدم مهربانی مثـل او حتما ً به بهشت می رود.در آن زمان بهشت هنوز به مرحله ی کيفيت فراگير TQ نرسيده بود و استـقبال از او با تشريفات مناسب انجام نشد.فرشته نگهبانی که بايد او را راه می داد نگاه سريعی به فهرست نام ها انداخت و وقتی نام او را نيافت او را به جهنم فرستاد.در جهنم هيچ کس از آدم دعوت نامه يا کارت شناسايی نمی خواهد هر کس به آنجا برسد می تواند وارد شود.مَرد وارد شد و آنجا ماند . . . چند روز بعد شيطان با خشم به دروازه بهشت رفت و يقه فرشته نگهبان را گرفت و گفت:« اين کار شما تروريسم خالص است! »نگهبان که نمی دانست ماجرا از چه قرار است پرسيد:  چه شده ؟شيطان که از خشم قرمز شده بود گفت:« آن مَرد را به جهنم فرستاده ايد و آمده وکار و زندگی ما را به هم زده.از وقتی که رسيده نشسته و به حرف های ديگران گوش می دهد و به درد و دلشان می رسد.حالا همه دارند درجهنم با هم گفت و گو می کنند يکديگر را در آغوش می کشند و می بوسند.جهنم جای اين کارها نيست! لطفا ً اين مَرد را پس بگيريد!! »وقتی قصه به پايان رسيد درويش گفت:

   جاذبه های اکوتوریستی صومعه سرا   

اکوتوریسم Eco Tourism یا طبیعت گردی سفری است متعهدانه به مناطق طبیعی نسبتاً بکرودست نخورده، پارک­های ملی، ذخیره­گاههای حیات­وحش، سیماهای طبیعی جذاب و تماشایی و هرگونه آثار فرهنگی گذشته و معاصر که در این مناطق یافت می­شوند.

گردشگری مبتنی بر طبیعت، صنعت صادراتی بسیار مهمی در جهان می باشد. در جوامع غربی، مسافرت به منظور تجربه طبیعت وحش دارای قدمت طولانی بود، پدیده ایست که مورد اقبال زیادی واقع شده است.

طبیعت­گردی با دو روش مستقیم: حفظ و حراست از منابع طبیعی و غیر مستقیم: ایجاد منبع درآمد جهت جوامع بومی در امر حفاظت و بقاء گونه ها و زیستگاههای مهم طبیعی گام برمی دارد.

طبیعت­گردی با استفاده از ابزار آموزشی و تبلیغاتی می­تواند منابع طبیعی حفاظت شده را به عنوان یک منبع درآمدزا جهت بومیان معرفی نماید.در نتیجه افراد محلی به مناطق موروثی حیات وحش و محیط زیست به عنوان یک منبع درآمد، با دیده احترام نگریسته و طبعاً از این مناطق حفاظت می کنند.

صومعه­ سرا ، در 23 کیلومتری غرب شهرستان رشت واقع شده است که از شمال به بندرانزلی و رضوان شهر واز جنوب به فومن مرتبط است. ناهمواری­ها، جلگه و دشت صومعه سرا از شمال به تالاب انزلی و جنگل­های مناطق تالابی و از جنوب به دشت حاصلخیز و مزارع برنج فومن و در قسمت غرب به مناطق کوهپایه­­ای و جنگلی ماسال محدود می باشد لازم به ذکر است که حدود تقریباً 55 درصد از تالاب انزلی در محدوده این شهرستان  قرار دارد.

شهرستان صومعه­ سرا از مناطق زیبا و دیدنی استان گیلان است که به دلیل ناشناخته بودن از دید مسافران و حتی مردم این شهرستان دور مانده است. ناشناخته ماندن این شهرستان موجب شده تا نتواند به عنوان یک منطقه گردشگری برای مسافران جاذبه داشته و دیدنی به نظر آید.  مواردی از این جاذبه ها به این قرار می باشد:

این محوطه تاریخی دربخش مرکزی، دهستان ضیابر و روستای بهمبر قرار دارداین شهر قدیمی و تاریخی که به گفته باستان‌شناسان حداقل ۱۲۰۰ سال قدمت دارد در منطقه گسکر صومعه سرا قرار دارد و در گذشته مرکز حکومت گسکرات بوده است.
ویرانه‌ها و خرابه‌های به جا مانده شهر تاریخی هفت دغنان نشان از یک منطقه باستانی دارد. در سال 1382 باستان‌شناسان بقایایی از یک گورستان دوره اسلامی را در آن شناسایی کردند.
در این گورستان، اجساد به صورت نامنظم دفن شده بودند که بنا بر فرضیه باستان‌شناسان این امر به دلیل وقوع حادثه‌ای همچون زلزله، بیماری یا جنگ اتفاق افتاده است.
در سال ۱۳۸۲ بخشی از این منطقه که در حدود 60 هکتار بود و بقایای یک شهر تاریخی را در برداشت، در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
این شهر تاریخی در سال ۱۳۸۵ توسط کارشناسان سازمان میراث فرهنگی مورد کاوش قرار گرفت. آنها بقایایی از سه پل خشتی، دو حمام قدیمی، دیوارهای دفاعی یک قلعه تاریخی و بخش منتهی و مسکونی و همچنین جاده‌های سنگفرش این شهر تاریخی را شناسایی کردنداین محوطه بقایایی از یک شهر وسیع دوره اسلامی است، که امروزه در میان پوشش گیاهی انبوه از چشم دور مانده است. در چشم‌اندازهای این محوطه آثاری از برجستگی‌های مربوط به ابنیه قدیمی که پوشیده از گیاهان و درختچه‌های جنگلی است دیده می‌شود که احتمالا بقایای آثار معماری این شهر تاریخی است.
در این میان سازه‌هایی از بقایای سه پل خشتی که بر روی رودخانه های بهمبر، ساخته شده مشاهده می‌شود. همچنین بقایایی از سازه‌ای که در نزد اهالی منطقه به حمام هفت دغنان شهرت دارد، از همه بهتر باقی مانده و جزئیات معماری آن قابل تشخیص است.
این منطقه تاریخی تا زمان فتحعلی‌شاه قاجار منطقه وسیع گسکر شامل زمین‌های گسکر و خاک ماســال، شــانــدرمن و تالــش دولاب می‌شد و مرکز حکومت این سرزمین حاصلخیز شهر گسکر یا گوراب بود که همان هفت دغنان امروزی محسوب می‌شود و آثار تاریخی آن نیز در زیــر ریشه‌های درختان جنگلی منطقه هفت دغنان مدفون شده بودند.
از آثار تاریخی بدست آمده در این شهر تاریخی می‌توان به انواع مهرها و انگشتر مردانه و سکه‌هایی از جنس مس و روی و پیه سوزهای سفالی و چراغ‌های روغنی و کوزه‌های گلی بزرگ که برای تدفین از آن استفاده می‌کردند و همچنین کوزه‌های سفالگری و آجرپزی و کارگاه‌های شیشه‌گری و آهنگری و قبرستان‌های قدیمی اشاره کرد.
هدف از آغاز کاوش در شهر هفت دغنان، تعیین حریم این محوطه باستانی و بیرون آوردن بقایای به جای مانده از دوران سکونت شهر بوده است. شواهد باستان‌شناسی نشان می‌دهد که این شهر در دوره سکونت خود به صورت دایره‌ای شکل بوده و مناطق مسکونی، میان دو رودخانه که با دو پل خشتی به هم مربوط می‌شدند، قرار داشته است.
باستان‌شناسان در یکی از گمانه‌هایی که در مرکز شهر هفت دغنان زده شد با بقایای زیاد دکان و مغازه‌های آهنگری و سنگ فروشی مواجه شدند و در این محدوده نیز سکه‌های از دوره صفوی به دست آمد. آنها تصور می‌کنند محل کشف شده به احتمال قوی بازار این شهر تاریخی بوده است.
باستان شناسان پس از کشف بازار شهر مدفون هفت دغنان متوجه شدند، کف این بازار و مغازه‌ها سنگ فرش بوده است. در کنار این بازار یک حمام قدیمی کشف شده بود که مشخص شد به بازار تعلق دارد.همچنین با توجه به آثار به دست آمده در این شهر که شامل آجر، سفال، شیشه، کاشی، استخوان و فلز است، باستان شناسان به این نتیجه رسیده‌اند که شهر تخریب شده، در گذشته دارای ساختمان‌های بسیار مجلل و زیبا بوده که در راه توسعه و پیشرفت گام برمی‌داشته است.

 تالاب سیاه درویشان و نرگستان بسان طاووسی زیبا با پرهای افسونگر در صومعه سرا

وجود تالاب سیاه درویشان و نرگستان از ویژگی‌ های منحصر به فرد شهرستان صومعه سرا است که در قسمت شمالی این منطقه قرار گرفته و از نظر زیست محیطی، سیاحتی و اقتصادی دارای اهمیت ویژه و زیستگاه گونه‌های مختلف پرندگان بومی و مهاجر و انواع آبزیان است. این تالاب دارای ظرفیتهای بالقوه متعددی است که یکی از آنها ارزش چراگاهی حاشیه تالاب است. در حاشیه تالاب افراد زیادی زندگی می‌کنند که اساس معیشت آنان کشاورزی مبتنی بر برنج، صیفی جات، توتون و نیز فعالیتهای جنبی صید، شکار و دامداری مبتنی بر پرورش گاو و گاومیش است.از مهمترین رودخانه‌هایی که به این تالاب می ریزند می‌توان به ماسوله رودخان، قلعه رودخان، پسیخان و... اشاره کرد. تالاب صومعه سرا از نظر زیست محیطی بسیار حائز اهمیت است. شهرستان صومعه سرا به دلیل قرار گرفتن در حاشیه جنوبی تالاب انزلی، سالانه پذیرای پرندگان مهاجری از قبیل کیلار، فیلوش، خوتکای پرسفید و معمولی است که به لحاظ بین المللی نیز دارای اهمیت بسیاری است و هر ساله تعداد زیادی از گردشگران و محققان بین المللی را به سوی خود می کشاند. این تالاب در فاصله تقریبی ۲۳ کیلومتری مرکز استان قرار دارد. از چهل رودخانه جاری در گیلان بیش از ۱۰ رودخانه کوچک و بزرگ در شهرستان صومعه سرا جریان دارد که جملگی از ارتفاعات شهرستان‌های ماسال و فومن سر چشمه گرفته و پس از طی مسافتی و عبور از روستاهای متعدد به تالاب منتهی می‌شوند.

براي رفتن به تالاب هاي  سیاه درویشان و نرگستان صومعه سرا باید به سمت هنده خاله حرکت کنید. در مسـیر بـه سمت تالاب در اطراف درختان صنوبر به وفور دیده می شوند. مسیر پر از دشـت هـاي زیبا ، شالیزارهای برنج و درختان صنوبر است. در 5 کیلومتري صوفیان ده، ورودي سـیاه درویشان تالاب گل لاله قرار دارد. برای رسیدن به تالاب سیاه درویشان باید از پل رودخانه در 5 کیلومتری روستای سیاه درویشان عبور کرد و سپس با قایق به تالاب رفت. این تالاب در ادامه تالاب انزلی قرار گرفته و تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار دارد.

پناهگاه حیات وحش سلکه

منطقه پناهگاه حیات وحش سلکه بر اساس مصوبه شماره 15 مورخه 17/10/1349 در محدوده ای به مساحت 360 هکتار به عنوان پناهگاه حیات وحش تعیین گردید که در قسمت جنوبی تالاب انزلی و در محدوده شهرستان صومعه سرا قرار دارد که از شمال به تالاب از جنوب به حاشیه مزارع روستاهای هنده خاله و صوفیانده از غرب به رودخانه هنده خاله و از شرق به رودخانه ترابخاله محدود است. این منطقه در عرض شمالی 27 درجه و 20 دقیقه و طول شرقی 49 درجه و 25 دقیقه قرار گرفته است ارتفاع این منطقه از سطح آبهای آزاد 20 الی 24 متر در نوسان است.

 پناهگاه حیات وحش سلکه یکی از تالابهای با ارزش شمال کشور است که سالانه تعداد متنابهی از پرندگان مهاجر در این تالاب زندگی می نمایند. بخش یاز این منطقه به صورت تالابی و بخشی دیگر آن بصورت چمنزار و مرتع بوده که از نظر زیستگاه انواع غازها فوق العاده حائز اهمیت و موردنظر بوده که در طول سالیان متمادی در اثر پایین رفتن سطح آب دریای خزر و در نتیجه پائین رفتن سطح آب تالاب انزلی منطقه سلکه نیز با خطر نابودی مواجه گردید که در سال 1354 مطالعاتی در زمینه جلوگیری از نابودی این منطقه با ارزش انجام گرفت که درنهایت جهت احیاء این منطقه یک سد خاکی در ضلع شمالی منطقه حد فاصل رودخانه هنده خاله و ترابخاله به طول 2400 متر به عرض 6 متر در پایه و 3 متر در تاج و ارتفاع 5/1 متر احداث گردید تا در طول فصل مهاجرت پرندگان به این تالاب نزولات جوی را در خود ذخیره نموده و محیط زندگی پرندگان در آن حفظ گردد. اما در طول دو الی سه سال گذشته در نتیجه بالا آمدن سطح آب دریای خزر و تالاب انزلی سطح آب پناهگاه سلکه نیز افزایش یافته به طوریکه کلیه سطح منطقه حالت تالابی بخود گرفته و نقاطی که قبلاً بصورت چمنزار و مرتع بود کاملاً از بین رفته که در نتیجه این تغییرات زیستگاهی جمعیت غازهای مهاجر نسبت به گذشته فوق العاده تقلیل و جمعیت گونه هایی دیگر که با محیط آبی منطقه سازگاری بیشتری دارند بهمان نسبت افزایش یافته است.مسیر رسیدن به حیات وحش سلکه:  رشت – پیربازار – روستای شیخ محله – هندخاله – حیات وحش سلکه.با عبور از این مسیر و با مشاهده مناظر زیبا و شالیزارهای برنج در دو طرف جاده روز به یاد ماندنی را سپری خواهید کرد.

منطقه حفاظت شده سیاه کشیم

به طوری که گفته می‎شود سال‏ها پیش  یک عروس را از روستای اسفند (واقع در ساحل جنوبی این منطقه) به روستای آبکنار (که درکناره شمالی قرار دارد) با قایق می‎بردند که بر اثر وزش باد شدید قایق واژگون شده و عروس (که در زبان محلی «گیشه» خوانده می‎شود) در آب غرق می‎شود. لذا این منطقه به منظور حفاظت، توسط سازمان شکاربانی و نظارت بر صید سابق، انتخاب شد، با توجه به مشابهت واژه گیشه با نام کشیم (یکی از پرندگان آبزی است که برای زمستان گذرانی به این سامان مهاجرت می‎نماید) عنوان سیاه کشیم جهت این منطقه برگزیده شد.

با توجه به این که ایستم مورد نظر از هیچ نقطه دیگری با مرداب انزلی ارتباط ندارد لذا می‎توان آن را به صورت ایستم جدایی در نظر گرفت. تالاب سیاه کشیم بین دو طول خاوری 49 درجه و 17 دقیقه و 49 درجه و 25 دقیقه و عرض‎های شمالی 37 درجه و 22 دقیقه و 37 درجه و 27 دقیقه قرار گرفته است. این پهنه آبی محدود است از شمال به خشکی ماه روزه – که به صورت شبه جزیره‏ای میان سیاه کشیم و مرداب انزلی استقرار یافته است – از خاور به تالاب انزلی و رودخانه سیاه درویشان، از جنوب به محدوده روستاهای لاکسار، نرگستان، چومثقال، گاو کده، کلسر، اسفند و مزارع شمالی چکوور و بالاخره از مغرب به مزارع ضیابر، مازران محله بهمبر و مزارع جنوبی ویشکا، از لحاظ تقسیمات کشوری محدوده مورد نظر در حوزه شهرستان‎های بندر انزلی و صومعه ‏سرا قرار دارد.

تنیان بهشت بی بدیل غرب  گیلان

 منطقه کوهپایه‌ای تنیان در بخش میرزا کوچک گوراب زرمیخ و در فاصله 45 کیلومتری از رشت و 17 کیلومتری صومعه سرا واقع شده و عبور رودخانه‌های زیبا از آن سرسبزی خاصی به این منطقه جنگلی و کوهستانی  بخشیده است. در ابتدای جاده اسفالته بسمت تنیان منطقه کتال شاه واقع شده که  پوشش انبوهی از درختان جنگلی آنرا فراگرفته است ,تنیان منطقه‌اي توریستی بوده و داراي چشم‌اندازی زیبا از کوه در سمت چپ جاده است، در این روستا استخري بسیار زیبا دیده می‌شود که با پوشش جنگلی بسیار زیبا آراسته شده است. کمی بالاتر غار خونابکش دیده می‌شود،این غار دارای دهانه کوچکی می‌باشد و افراد زیادی از آن بازدید نمی‌کنند بالاتر به دشت پلنگان می‌رسیم که پوشیده از درختان صنوبر وتوسکا است. پس ازآن روستاي سیاه‌کوه قراردارد که در آن پارك جنگلی دیده می‌شود و این جنگل پوشیده از درختان افرا , انار، آلوچه، ازگیل و باغ کرف میباشد این منطقه نقش ییلاق را براي جلگه‌نشینان صومعه‌سرا بازي می‌کند و مردم براي گذران اوقات فراغت به این محل می‌آیند. این محور داراي روستاهاي پراکنده و زیادي است که در کنار جاده و کوهپایه استقرار دارند. خانه‌هاي روستایی سنتی است وزیبا. دو منطقه زیبا در این محور وجود دارد؛ یک راه به سمت روستا و غار خونابکش،  نارنج‌پره و راه دیگر به سمت تنیان می‌روددر مسیر محله ی تنیان بنای بانام سردابه واقع شده که یک بنای منفرد هشت ضلعی می باشدودر حال حاضر حدود نیمی از ان تخریب شده است. از سوی دیگر بعد ازغار نارنج‌پره،  روستاي سیاه خانی است که امامزاده گرد کوه در آن قرار دارد. در ضلع مقابل آن امام زاده دوال کوه  (دوعالم کوه) قرار دارد.

مناره آجري گسکر بناي برجاي مانده از دوره سلجوقي

 مناره آجري گسکر (مناره بازار)، يکي از زيياترين و در عين حال با شکوه ترين بناهاي برجاي مانده از دوره سلجوقي است که در 9 کيلومتري غرب شهرستان صومعه سرا و بر سر راه دهکده جاده کنار به مناره بازار بنا شده است.

 اين مناره که در مسير راه جاده شاه عباسي قرار گرفته است يکي از مهمترين آثار تاريخي گيلان زمين به شمار مي رود. مناره گسکر شکلي شبيه مخروط داشته و مقطع اين مناره دايره اي شکل بوده که با حرکت به سمت بالا از قطر اين مناره کاسته مي شود، محيط اين مناره در سطح زمين 19 متر و قطر آن در قسمت پائين مناره هفت متر و در فوقاني مناره به 2.35 سانتيمتر مي رسد که با احتساب ضخامت 1.30 سانتيمتري ديوار قطر داخلي مناره در ارتفاع 10 متري از سطح زمين به 2.5 متر مي رسد.

 ارتفاع اوليه مناره 30 متر بود، پنج متر آن بر اثر شرايط جوي و آب و هوايي منطقه و 13 متر آن به دليل زلزله سال 1369 فرو ريخت و تنها 12 متر از مناره بر جا مانده است. مناره آجري گسکر از آجر و ملات ساروج ساخته شده است از مصالح به کار رفته در اين مناره مي توان به آجرهاي مربع شکل به ابعاد 20 در 20 در پنج سانتيمتر و ملات ساروج اشاره کرد.

 تنها تزئين اين مناره دو رديف آجر کاري تزئيني با نقوش هندسي بوده که به دليل فرو ريختن قسمت فوقاني مناره مشاهده نيست و در بقيه قسمتها کاملا ساده و بدون آرايش است، تنها راه ورود به مناره از طريق يک در ورودي است که در قسمت جنوب غربي مناره واقع شده و با قوسي زينت گرفته است و تنها راه رفتن به بالاي مناره پله هاي مارپيچي است که توسط يک ستون نگهدارنده در وسط به ابعاد 10 در 90 سانتيمتر ايستايي يافته است.

 هشت متر از اين مناره به همان فرم و شکل اوليه مرمت شده است و هم اکنون ارتفاع مناره به 20 متر مي رسد. ساختمان اين مناره طبق نوشته رابينو در کتاب دارالمرز به نقل از خوچکو به چهل گوش چمني نسبت مي دادند، ولي از نظر تاريخي صحت اين موضوع اثبات نشده است و از سوي به روايات محلي سازنده اين مناره ( چهل گوشي چمني ) شخصي بوده که زماني با اقتدار حکومت مي کرده و اعلام داشته که قصد دارد با خدا مبارزه کند و براي صعود به آسمان دستور ساخت چنين مناره اي را داده است.

 مناره مذکوردر زمان سالم بودن خود يکي از عجايب معماري استان گيلان قلمداد مي شد، زيرا بندرت بناي مرتفعي در هواي باراني گيلان استقامت و پايداري در مقابل عوامل جوي را از خود نشان مي دهد ولي از نظر بهره برداري احتمالا اين بنا جهت ديد باني ، بدست آوردن دقيق طلوع و غروب خورشيد و يا اشاعه شعائر مذهبي ( اذان ) استفاده مي شده است .

 مناره ديگري شبيه اين مناره در روستاي کلده فومن قرار دارد و در محوطه منزل مسکوني يکي از روستائيان واقع شده است که آجرهاي آن به دليل شرايط آب و هوايي از بالا فرو ريخته و از پائين نيز به دل خاک فرو رفته است و تنها قسمت باقيمانده و ايستايي اين مناره که مشهود است به چهار متر مي رسد، همين قسمت باقيمانده نشاندهنده سبک معماري و شباهت فوق العاده زياد اين دو مناره است تا جائيکه اهالي معتقدند اين دو مناره توسط يک راهروي زيرزميني به هم متصل بوده اند.

 پل تاریخی گوراب تولم بر جای مانده از دوران قاجاریه

این پل تاریخی که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است در منتهی الیه شمال غربی روستای گوراب تولم صومعه سرا بر روی یکی از شاخه های فرعی رودخانه گازروبار و در جهت شرق به غرب قرار دارد.

جهت پل شرقی غربی به طول ۱۷ متر و عرض سه متر و دارای یک دهانه با قوس جناغی است، جان پناه جنوبی تقریبا سالم مانده و ارتفاع آن ۸۰ سانتیمتر و عرض آن ۵۰ سانتیمتر است در حالیکه جان پناه شمالی پل تا ۸۰ درصد تخریب شده که ارتفاع باقی مانده جان پناه در ضلع شمالی در بعضی نقاط به ۳۰ سانتیمتر می رسد.

کف گذرگاه پل در گذشته سنگ فرش بوده و قسمتهای زیادی از آن بر اثر تردد وسایل نقلیه از بین رفته است، آثاری از قسمتی از قوسی کوچکتر در ضلع شرقی پل مشهود است و به تبع وجود دهانه هایی دیگر را در ساختار پل اشاره می کند که با کمی کاوش و خاکبرداری از اطراف پل این امر نیز ممکن می شود.

آجر های بکار رفته در ساختمان پل به ابعاد ۵×۲۳×۲۳ سانتیمتر بوده و ملات بین آنها از نوع ساروج است، اندازه دهانه اصلی پل ۲٫۸ متر و فاصله سطح آب تا روی ضخامت قوس دهانه اصلی به ۸۵٫۴ متر می رسد.

پیش بینی می شود پل خشتی گوراب با توجه به وضع موجود بقایای آن تا ۱۵متر در ضلع شرقی و ۹ متر در ضلع غربی امتداد داشته باشند، این پل در حال حاضر راه ارتباطی روستاهای گوراب و خراط محله بوده و فاصله آن تا شهر تولم نیز پنج کیلومتر است.

 مُرغانه پُرد

 این پل تاریخی در ۲۵۰ متری شمال غرب روستای خطیبان و ۵۰۰ متری شرق روستاهای چنه‌سر و چوبه از توابع صومعه‌سرا واقع شده است. مُرغانه پُرد که در اصطلاح گیلکی به پل­­‌های تخم مرغی شکل می­‌گویند، بر روی رودخانه گازوربار در بخش مرکزی شهر صومعه‌­سرا قرار دارد. این پل دارای یک چشمه­ اصلی و دو چشمه­ جانبی است و در وضعیت حفاظتی خوبی است و هنور مورد استفاده اهالی محل برای عبور و مرور، حتی با وسایل نقلیه است.

 پل گازروبار یادگاری از دوران صفویه

این اثر در تاریخ ۱۲ آذر ۱۳۷۵ با شمارهٔ ثبت ۱۷۸۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. از ماندگار های دوره صفوی در جاده رشت به صومعه سرا واقع است و در حاشیه­ی شرقی این شهر  و در کنار پل آهنی جدید الحداث و در ارتفاع 16  متری نسبت به سطح دریا قرار داردو به دستور حاج یوسف بلگوری در دوره قاجار باز سازی گردید. این پل دارای یک چشمه­ی اصلی در مرکز و چهار چشمه­ی فرعی در دو طرف است. پهنای چشمه­ی  اصلی پل حدود 1 متر، طول این پل 5/48 و عرض آن 5/4 متر و بر روی رودخانه­ی گازربار قرار دارد. مصالح ساخت این پل تماماً از آجر به ابعاد 5× 19× 19 سانتی­متر است. روگذر پل از  هر دو سو دارای شیب ملایمی به سمت مرکز پل است. در سال­های اخیر این پل مرمت شده و اکنون در وضعیت حفاظتی خوبی قرار دارد .

پل خشتی بر روی رودخانه واویلا

 بقایایی از پل آجری یک دهنه ای بر روی رودخانه ی واویلا وجود دارد که واسطه ی ارتباطی واحد های مسکونی دو سمت رود است. این پل در فاصله ی تقریبی ۷۰۰متی شمال و شمال شرقی مقبره خوری سو و روی رودخانه واویلا و در موقعیت جغرافیایی ۳۷ درجه ، ۲۸ دقیقه، ۲٫۶ ثانیه عرض شمالی و ۴۹ درجه، ۱۱ دقیقه ۵۴٫۷ ثانیه طول شرقی و در ارتفاع ۱۳ متری نسبت به سطح دریا قررا دارد. جهت پل شرقی- غربی است و از مصالح آجر با ملاط ساروج بنا گردیده است.پایه های پل در سمت غرب سالم و در ضلع شرقی آن تخریب شده است. در پی پل از مصالح قلوه سنگ های رودخانه ای به همراه ملات گل استفاده کرده اند و بدنه ی آن از آجر با ساروج سخت است. این پل در مسیر جاده ی سنگ فرش قرار دارد و از یک طرف مستقیما به بقعه ی سید شرفشاه می رسد و هم اکنون به جاده ی میرزا کوچک خانی معروف است. این پل در محلی که عرض رودخانه بسیار کم است سنگ چین پلکانی در پی پل وجود دارد که احتمالا موجب استحکام بیشتر پل می شد. در ارتفاع تقریبا ۶۰ سانتی متری ز سطح آب قوس آجری دهنه ی پل آغاز و به جناق در راس منتهی می گردد.

پردسر يا خشت پل بزرگ

پل آجري بزرگيست نزديك  دهكده منازه بازار ، كه روي رودخانه مجاور دهستان پردسر كه در سه كيلومتري غرب شهرستان صومعه سرا به طاهر گوراب قرار گرديده است مي باشد . طول اين پل حدود 60 متر ، عرض آن حدود 6 متر و ارتفاع تقريبي آن به 9 متر مي رسد . آب رودتنينان و سياه رود و پلنگ رود كمي بالاتر از پل داخل يك بستر مي شوند و از زير پل مي گذارند . اين پل داراي سه دهانه بزرگ بوده كه سيل سال 1317 دهانه اول به طرف مناره بازار را خراب و سيل سال 1336 دو دهانه ديگر را از جاي خود تكان داد و در بستر آب انداخت .

پردسر يا خشت پل كوچك

پلي است آجري واقع در پاسكه كسماء صومعه سرا ، كه روي رودخانه مجاور دهستان پردسر قرار دارد و فاصله آن از خشت پل بزرگ به كمتر از 2 كيلومتر مي رسد . طول اين پل 25 متر ، عرض آن 20/4 متر و ارتفاع دهنه هاي بزرگ آن از سطح آب به 5 متر مي رسد . خشت پل كوچك شامل 5 دهنه ي كوچك و بزرگ آجري است و داراي دو سيل بند در سمت راست مي باشد كه پايه ي  هر يك از اين سيل بندها آب پخش كن دارد يكي از طاق هاي اصلي اين پل فرو ريخته است  وآبي كه از زير آن مي گذرد دنباله ندارد و نشست آب بجارها و برنج كاري هاست . خشت پل كوچك و بزرگ در مسير راهي كه به دستور شاه عباس ساخته شده است قرار دارند اين راه از هشتپر به چهار راه و رضوان ده ( رضوانشهر ) و جنگل هفت دغنان و طاهر گوراب و ضيابر و جاده كنار و مناره بازار و از آنجا به خشت پل بزرگ و خشت پل كوچك كسماء و از كسما ء به صومعه سرا و رشت مي رود .

 ساختمان نشست سران جنگل

ساختماني دو طبقه واقع در كسماء صومعه سرا ، كه مالكيت آن متعلق بوده به پدر رضا فروزش كسمائي كه نسبتي خويشاوندي با حاج احمد كسمايي داشته است . در زمان جنبش جنگل اين ساختمان دو طبقه 16 اتاقه مكاني مناسب بر اي نشست و تشكيل شورايي به نام كميسيون جنگل  بوده است . اين ساختمان بعد از نهضت جنگل با اندكي تعمير به صورت مدرسه اي در آمد و بعدعا به علت آسيب ديدگي و عدم تعميرات به مو قع به صورت بنايي متروك باقي ماند . از مصالح به كار رفته در اين بنا مي توان به آجر ، ساروج ، چوب ، سفال ، ني ، كاهگل و . . . اشاره نمود . اين بنا كه تنها نيمي از آن بر جاي مانده نياز به تعمير و مرمت اساسي دارد .

حمام قديمي كسما ء

اين حمام با بافت سنتي و پيشينه تاريخي 70 ساله خود ، يكي از بناهاي تاريخي شهرستان صومعه سرا به شمار مي رود كه در كنار راه جاده كنوني كسماء واقع شده است . آخرين مرمت اين حمام به حدود 70 سال پيش بر مي گردد و بخشي از آن نيز با گسترش شهرسازي و لزوم احداث خيابان ويران شده است . اين حمام داراي دو حوض آب سرد و گرم بوده است و آب آن نيز با آب رود و قنات تامين مي شده است . در قسمت هاي مختلف حمام معمار با استفاده از پوشش گنبدي و عرقچينهاي زيبا به مسقف كردن بنا همت گماشته است . اين حمام بعدها به علت رعايت اصول بهداشتي تعطيل گرديد و رفته رفته به صورت بنايي متروك و بلا استفاده باقي ماند

 بقعه ی پیر موذ نان، صوفیان ده

این بقعه ی متبرکه در شهرستان صومعه سرا و در روستای صوفیان ده تولمات قرار دارد. بنای بقعه به مساحت ۶۰ متر مربع از سنگ بلوک ساخته شده و ضریحی مشبک از جنس آهن و استیل دارد. مساحت تقریبی محوطه ی بقعه یک هکتار است که قبرستان عمومی اهالی در آن واقع شده و مسجدی بزرگ در آن احداث کرده اند.نام اصلی عارف وارسته پیرمحمد موذن یا پیر محمد موذنان است که از عرفای نیمه ی اول سده ی دهم هجری بوده و حدود سال ۹۳۹ ه.ق وفات کرده است. زیارتگاه او اززیارتگاههای مورد علاقه ی مردم تولم است.

 بقعه  بیچاره محمد، خشت پل

بنای این بقعه در مسجدی به مساحت ۴۵۰ متر مربع در حال بازسازی است. بر مرقد یک صندوق چوبی مشبک نصب است و بقعه  حدود یک هکتار محوطه دارد. در این محوطه قبرستان اهالی قرار دارد و درختان شمشاد آن نیز قابل توجه اند.

 بقعه ی پیر عباس، سیاه تن تولمات

 این بقعه که در سال های اخیر به سید عباس معروف شده است، همراه مسجد خود حدود ۲۰۰ متر مربع مساحت دارد. ضریح مشبک آهنی ای بر مرقد پیر نصب است  ودر محوطه ی بقعه قبرستان اهالی قرار دارد.

 بقعه ی شیخ محمد طالقانی، کیشستان

 شیخ محمد که مردم او را آقا شیخ می نامند، معلمی روحانی بود که در اواخر ذوره ی قاجاریه در روستای کیشستان به تعلیم قران می پرداخت و پس از وفت او را در خانه اش دفن کردند. این خانه امرئز به بقعه  و مسجد تبدیل شده است و در اطراف آن قبرستان اهالی قرار دارد. بر مرقد شیخ محمد نیز صندوق چوبی نصب است.

بقعات سیده خدیجه و سید جعفر آقا

این امامزاده در مرکز شهرستان صومعه سرا و در ضلع شمالی خیابان جعفری قرار دارد. بنای امامزاده به صورت یک ضریح فلزی جدید ساخت و دارای تزئینات ساده هندسی و سقف شیروانی می باشد. از سیده خدیجه به عنوان دختر امام موسی کاظم نام برده می شود. امامزاده سید جعفر اقا که محل برگزاری نماز جمعه شهرستان  می باشد در ضلع جنوبی خیابان جعفری و به فاصله سیصد متری امامزاده سیده خدیجه قرار دارد.

 بقعه  بي بي فاطمه ( خير النساء )

بقعه ي بي بي فاطمه در غرب شهرستان صومعه سرا و در منتهي اليه پارك كودك قرار دارد و مشهور است كه ايشان دختر شيخ عبدالله صومعي و منكوحه سيد ابوصالح جيلاني بوده است و شيخ محي الدين عبدالقادر گيلاني موسس سلسله علويه قادريه از او متولد شده است . مزار بي بي فاطمه كه در محل به خير النساء مشهور است و همه ساله علاوه بر اهالي منطقه افراد زيادي از اهل تسنن و فرقه قادريه به قصد زيارت و اهداء نذورات از مناطق كرد نشين غرب و گاهي خارج از كشور به صومعه سرا مسافرت نموده و مراسم خاصي را در محل مزار برگزار مي كنند .

درخت آزادی در چمثقال

درصومعه سرا درختی با ۵۰۰ سال عمر همچنان سرزنده و استوار به زیستن ادامه می دهد؛ این درخت که از گونه مقاوم آزاد است در روستای چمثقال صومعه سرا به نمادی از ایستادگی و سرزندگی تبدیل شده است . قطر تنه این درخت در فاصله یک متری ریشه ۷ متر و نیم و در قسمت میانی حدود ۴ متر است.
ریش سفیدان محلی به صورت سینه به سینه از نیاکانشان نقل می کنند، درخت آزادی که در روستای چمثقال قراردارد روزگاری نقش فانوس دریایی را برای کشتی های کوچک و ماهیگیران تالاب صومعه سرا داشت. (با آویزان کردن فانوس بر روی شاخه های این درخت به ماهیگیران و کشتی ها در تاریکی شب کمک می شد تا ساحل را پیدا کنند. )این درخت اخیرا به آقا نیکان مشهور شده است

درختان روستای پشتیر

 در شالیزار های مجاور بقعه ی عین علی و زین علی در روستای پشتیر، چند درخت دیده می شود که به اعتقاد اهالی خواهران امام زاده ها به نام های عین بانو و زین بانو هستند.

علاوه بر نقاط یاد شده، در گوشه و کنار شهرستان صومعه سرا دهها بقعه متبرکه و نقاط تاریخی و سیاحتی دیگری نیز وجود دارد که از آن جمله می توان به بقعه های آقاسید ابراهیم در گوراب زرمیخ، سیده حمزه و سید سلمان در نفوت, پارک پنج هکتاری ابریشم، پارک ساحلی تولم شهر، رودخانه پلنگ رود گوراب زرمیخ، ، بقعه پیرو ولی خان که به روایتی مدفن پهلوان نامی پوریای ولی می باشد، ییلاقات گندرجی و خمپارجی،  ,باغات چای ومزارع توتون و ... اشاره نمود.